-40 хэм хүртэлх хүйтэнд халаагуур ашиглахгүй, гал түлэх шаардлагагүйгээр дулаан өвөлжих технологитой ногоон орон сууц Дэнжийн мянгад ашиглалтад ороод буй.

Уг төслийг хэрэгжүүлэгч “Хабрид хаус” ХХК-ийн захирал Ц.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Эрчим хүчний хэмнэлттэй ногоон орон сууц барих санаа анх хэрхэн төрсөн бэ? Энэхүү төслийг яагаад хэрэгжүүлэх болсон талаар ярилцлагаа эхлэх үү?

-Анх эрчим хүчний өндөр хэмнэлттэй, ашиглалтын зардал маш бага байшин барихыг багаасаа мөрөөдсөн. Ингээд олон төрлийн байшин барьж туршсаар 100 м.кв хүртэл халаалтгүй байшин барьж чадсан.

Төрийн суурь зарчим нь төр иргэн бүрдээ тэгш үйлчлэх. Нийтийн орон сууцанд амьдарч байгаа айлуудын бохир, цэвэр, дулааныг төр үнэгүй шийдэж өгсөн. Тэгвэл энэ үүднээс харвал гэр хороололд дэд бүтцийг нь бас шийдэж өгөх шаардлагатай. 

Энэ хүрээнд гэр хорооллын нэг айлд 50-80 сая төгрөгийн төсөвтэйгөөр хэсэгчилсэн дэд төвүүд бий болгон дэд бүтэцжүүлэх буюу асар өндөр өртөг бүхий хугацаа их шаардагдах ажил хийгдэж эхэлж буй. Үүнийг гэр рүүгээ оруулахад тухайн айл 10-15 сая төгрөг нэмж гаргана. Айлууд өөрсдөө бохир, цэвэр, дулаанаа шийдвэл, өөрөөр хэлбэл төрийн хийх ёстой ажлыг иргэд өөрсдөө хийвэл нөхөн олговор өгдөг байх системийг бий болгох санааг иргэд болон төрд ойлгуулах зорилгоор Дэнжийн мянга дахь төслийг хэрэгжүүлсэн.  

Дэнжийн мянгад баригдсан ногоон орон сууцны хувьд долоон айл дундаа нэг гүний худаг, цэвэрлэх байгууламжтай. Иргэд дундаа нэг цэвэрлэх байгууламж, худаг ухуулъя гэвэл 120-150 сая төгрөг болно. Ойролцоогоор нэг айл 20 орчим сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт оруулж байна гэсэн үг. 

Улаанбаатар хотод 220 мянган айл гэр хороололд амьдарч байна. Иргэд өөрсдөө байгальд ээлтэйгээр дэд бүтцээ шийдэхэд дөрвөн их наяд төгрөг шаардлагатай. Энэ дүн нэг дор төсвөөс гарахгүй. 10 жил хэрэгжүүлье гэж бодвол нэг жилийн хугацаанд 400 тэрбум төгрөгийг айлууддаа татаас маягаар өгнө гэсэн үг.

Энэ нь улсаас утаанд зарцуулж буй төрөл бүрийн ажлуудын нэг жилийн төсөвтэй дүйх дүн. Утаа, хөрсний бохирдолд жилд өчнөөн тэрбум төгрөг зарцуулаад ямар ч үр дүн гарахгүй байна. Тэгвэл энэ мөнгийг байгальд ээлтэй цэвэрлэх байгууламж хийгээд, усаа шийдсэн бол иргэдэд олгодог байя гэдэг санаагаар Дэнжийн мянга дахь ногоон орон сууцыг барьсан. Иргэд өөрсдөө дэд бүтцээ шийдвэл төрийн хүнд суртал, авлига, төслийн цавчаа арилж улс асар их хөрөнгө, хүн хүч хэмнэнэ.

Халаалтдаа зарцуулж буй мөнгөө зээлдээ өгөөд амины орон сууцтай болох нөхцөл юм

- 60 м.кв долоон айлын жишиг хотхоныг барихад та бүхэн алдагдал хүлээсэн үү? 

-Ногоон орон сууцны нийт борлуулагдсан үнэ нь 590 орчим сая төгрөг. Яг боссон өртөг 900 орчим сая төгрөг юм. Ерөнхийдөө 300 гаруй сая төгрөгийн алдагдалтайгаар энэ төслийг хэрэгжүүлсэн. Энэ төслийг алдагдалгүй хэрэгжүүлэх боломж байгаагүй. Яагаад гэвэл Германы хамтын нийгэмлэгийн төсөл 2021 оны есдүгээр сарын 30-наар дуусгавар болж байсан. Түүнээс өмнө ажлаа эхлүүлж байж хөнгөлөлтийг нь айлуудад авч өгсөн.

Манай төсөл амжилттай хэрэгжвэл дараагийн санхүүжилт орж ирэх боломж нээгдэх болов уу гэх үүднээс өвөл, хил гааль хаалттай үед Тогтвортой санхүүжилтийн холбоо, Германы хамтын нийгэмлэгтэй гурван жилийн өмнө хийсэн гэрээний дагуу төслийг хэрэгжүүлсэн юм. Энэ үүднээс уг орон сууц маш хямд баригдсан бөгөөд үндсэн шаардлага, зорилтдоо тулгуурлан өндөр алдагдал хүлээсэн. Ногоон орон сууц нь гал түлэхгүй, цахилгаан зарцуулдаггүй учраас хүлэмжийн хий ялгаруулдаггүй. Тиймээс олон улсаас тухайлбал, Германы хамтын нийгэмлэгээс буцалтгүй тусламж авах боломжтой.

78 сая төгрөгийн байшин захиалаад, 7.8 сая төгрөгийг нь урьдчилгаа байдлаар өгөөд 18 сая төгрөгийг нь Германы хамтын нийгэмлэгээс буцалтгүй тусламжаар авсан. Үлдсэн 52 сая хүртэлх төгрөгөө Уур амьсгалын өөрчлөлтийн сангийн ногоон зээлд хамрагдаж сард 490,000-630,000 төгрөг буюу халаалтдаа зарцуулж буй мөнгөө зээлдээ өгөөд амины орон сууцтай болох нөхцөл юм. 

Уур амьсгалын өөрчлөлтийн сангийн урт хугацаатай, хүү багатай зээлийг Монголд оруулж ирээд тухайн зээлээр ипотекийн зээлийн санхүүжилтийг олговол гаднын хөрөнгө оруулалт орж ирж байгаатай ялгаагүй гэдгийг харуулахаар ногоон орон сууц төслийг хэрэгжүүлсэн. 

Ипотекийн зээлийн санхүүжилт яаж явагддаг вэ гэхээр Монголбанк төгрөг хэвлэдэг. Эцэст нь байр авсан хүмүүст хүү багатай зээл авсан учир ашигтай. Харин асар их мөнгийг хэвлэсний улмаас инфляц өсдөг. Мөнгөний ханшийн уналтаар байр аваагүй хүмүүс асар их хохирол хүлээдэг. 

-Халаах технологийн талаар дэлгэрүүлж мэдээлэл өгөөч?

-Нарны тусгалыг шууд шингээж халаадаг. Өвөл нарын тусгал налуу доогуур, зундаа эгц шахуу дээгүүр тусдаг. Тиймээс гадаа дулаарах тусам нарны тусгал дээшилж, байшингийн хананд нар тусахгүй учраас сэрүүхэн болдог. Харин эсрэгээрээ гадаа хүйтэн болоход нарын тусгал доошилж, хананд илүү тусаад байшин хална. Байшингийн хана нь дулаанаа хадгалдаг системтэй. Дулаан хадгалах чадвар өндөртэй хана, таазтай гэсэн үг. 

Мөн агааржуулалтын өндөр системтэй. Агаарын даралтын зөрүүгээр хаалга, цонх онгойлгоход хүйтэн агаар гэрт орж ирдэг. Үүнийг тэнцүүлнэ гэдэг нь хүйтэн агаар оруулж ирэхгүй болох юм. Ингэхээр халаалтын зардал багасна. 

-Төслийг хэрэгжүүлэхэд хүндрэлтэй зүйл юу байсан бэ? 

-Иргэд газраа хэт үнэлдэг. Ингэхээр барилгын үнэ өсөөд байр авах хүн ховорддог. Ногоон барилга нарийн технологи, өндөр өртгөөр босдог. Тэгэхээр ялгаруулах байсан хүлэмжийн хийгээ ялгаруулахгүй болсон гэх технологиор олон улсаас тусламж, төрөөс дэд бүтцийн татаас авч байж орлогод нийцэх юм. Нийслэлийн орон сууцны корпорацтай хамтарч ажиллаж байна. Манайд төсөл хэрэгжүүлэх газрыг чөлөөлж өгч байгаа. Энэ жилийн хувьд тодорхой хэмжээнд жишиг орон сууцнуудыг барьчихвал ирэх жилээс өндөр санхүүжилтийн боломж нээгдэж маш олноор барих боломж нээгдэнэ.

Шархад, нэгдүгээр хороололд НОСК-той хамтран ногоон орон сууц барина

-Ойрын хугацаанд аль байршилд төслөө хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна вэ? Цаашид уг төслийг хүртээмжтэй хэрэгжүүлэхэд хэрхэн анхаарах вэ? 

-Эхний ээлжид Шархад, нэгдүгээр хороололд НОСК-той хамтран ногоон орон сууц барина. Манай компани олон байшинг дангаараа барихад хүндрэлтэй. Тиймээс аль болох компани болон иргэд өөрсдөө ногоон орон сууц барих боломжийг нээх гэж оролдож байна. Гэхдээ энэ үйл явц ямар нэг байдлаар манай компанийн хяналтад байж үр дүнд хүрнэ. Европыг тэр чигээр нь барилгажуулсан Канад технологийн байшинг Монголчууд монголчлоод үнэ цэнэгүй болгосон. 

Бид байшингаа стандартад оруулмаар байна. Дэд бүтэц бохир, цэврээ шийдвэл татаас олгодог санхүүгийн системийг бий болгохоор ажиллаж байна. 

-Төрийн ямар дэмжлэг хэрэгтэй байна вэ?

-Эрчим хүчний хэмнэлттэй байшингуудаас болон шаардлагатай материалуудаас татвар НӨАТ авахаа болимоор байна. Тэгвэл ногоон орон сууцны өртөг нь буурч, илүү хүртээмжтэй болно. Сэргээгдэх эрчим хүчинд Монгол Улс асар их татвар өгч байна. Эрчим хүч хэрэглэх шаардлагагүй барилга барина гэдэг нь өөрөө сэргээгдэх эрчим хүч юм гэдэг ойлголт авмаар байна.

Ногоон орон сууцны зургаа иргэдэд өгөөд, түүний дагуу байшин барих боломжтой. Энэ хооронд инженерүүд хянах юм. Байшин стандартын дагуу баригдаж уу үгүй юу гэдэгт өвөл нь хэмжилт хийгээд Хабрид хаус гэдэг гэрчилгээ олгоно. Хяналтгүй баривал технологи үр дүнгүй болно. Ногоон орон сууцанд олон давхар үе орж байгаа. Нэг үеийг хасвал үр дүн багасна. Ийм систем рүү орохын тулд төрийн дэмжлэг хэрэгтэй.

Иргэд газаргүй ч ногоон орон сууцны төсөлд хамрагдаж болно

-Ногоон орон сууцны төсөлд иргэд хэрхэн хамрагдах боломжтой вэ?

-Энэ жил баригдах байшингуудын мэдээллийг НОСК-аас авах боломжтой. Түрээслээд өмчлөх болон ипотекийн зээлээр айлуудад байшингаа өмчлүүлэх санал түлхүү яригдаж байна.  

Иргэд өөрийн өмчлөлийн газаргүй ч гэсэн ногоон орон сууцны төсөлд хамрагдаж болно. Харин эзэмшлийн газартай бол НОСК-д хандаад төсөлд хамрагдах боломжтой. 

Төрийн банктай хамтраад зээлийн схемийг Дэнжийн мянгын орон сууцанд хэрэгжүүлсэн. Байшин баригдаж байх хооронд 12 хувийн хүүтэй зээл авч, үл хөдлөхийн гэрчилгээ гарахаар нь ипотекийн зургаан хувь руу шилжүүлсэн кейс туршиж үзсэн. Энэхүү системийг гэр хороололд үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх бодлого явагдаж байгаа. 

Цонх, хөшиг нь автоматаар нээгдэж, хаагддаг эрчим хүчний хэмнэлттэй хотхон барьж байгаа

-Ногоон орон сууцны төслөөс гадна Хабрид вилла хотхоныг барьж байгаа гэсэн. Энэ талаар мэдээлэл өгөхгүй юу? 

-Жаргалантын аманд 132-230 м.кв, 400-1,100 м.кв газартай 40 айлын Хабрид вилла хотхон барьж байна. Хаан банк болон Төрийн банкны сарын 1-1.1 хувийн хүүтэй, 20 хүртэлх жилийн хугацаатай зээлээр худалдан авах боломжтой. 

Тус хотхон нь өөрөө үйлдэлт технологитой. Энэ нь байшинг бүхэлд нь автоматжуулсан гэсэн үг. Байшингийн цонхнууд амьдрах орчны дулаан, агаарын чанар мэдрээд өөрөө нээгдэх хаагдах, хөшиг нарны тусгалыг мэдэрч автоматаар нээгдэж, хаагддаг. Агааржуулалтын систем агаарын чанарыг мэдрээд өөрөө ажиллана. Энэ мэтээр байшин өөрийгөө удирдах юм. Эрчим хүчний хэмнэлтийн хувьд 95-аас дээш хувьтай байна. Байшингийн гадаргуу, дээвэр нь халдаггүй материалаар хийгдэж байгаа учраас хүлэмжийн хий ялгаруулахгүй. 

Түүнчлэн бид ганцхан байшин барьдаггүй. Цахилгаан зуух, цахилгаан халаагуур үйлдвэрлэдэг. 

-Үндэсний үйлдвэрлэгчийн хувьд манай улсын татварын орчин нөхцөлийн талаар байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

- Цахилгаан халаагуур импортоор татваргүй орж ирээд, 100 айл дээр татваргүй зарагддаг. Гэтэл цахилгаан халаагуур үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмжийг хилээр оруулж ирэхэд татвартай. Цахилгаан халаагуураа дотооддоо үйлдвэрлээд зарахад татвартай. Өнгөрсөн жил ЖДҮХС-гаас хоёр их наяд төгрөгийн зээл олгосон. Гэтэл банкууд эрсдэлгүй гэдэг үүднээс наймаачдад түлхүү олгоод дуусгасан. 

Наймаачид үнэтэй байшин, машинаа барьцаанд тавьдаг. Харин үйлдвэрлэл эрхэлж буй хүмүүс байр, машинаас илүү тоног төхөөрөмж авахыг илүүд үздэг. Сэндвичин байшин бариад үйлдвэрлэлээ эрхлээд барьцаалах гэтэл нураагаад аваад явчихдаг гээд маш багаар буюу нийт барьсан өртгийн 10-15 хувиар барьцаалж, маш бага зээл олгодог.

Тоног төхөөрөмжийг бол банк бараг барьцаанд авахгүй. Тэрбум гаруй төгрөгөөр боссон үйлдвэрийг 140 сая төгрөгөөр үнэлдэг. Тэгэхээр эргэлтийн хөрөнгө байхгүй болно. Аливаа нэг ажлын дундаас яаж мөнгө идэх вэ гэсэн бодолтой хүмүүс л дээр байгаа болохоос биш яаж үйлдвэрлэлээ хөгжүүлж, иргэдээ чанартай бүтээмжтэй ажлын байраар хангаж, гадагш урсах валютыг дотооддоо хадгалж, төгрөгийн ханшаа чангалж иргэдийнхээ худалдан чадварыг яаж нэмэх вэ гэсэн ойлголттой хүн Монголын төрд ховор байна.

-Орон нутагт ногоон орон сууц барих төлөвлөгөө бий юу?

-Манай компанид технологио ойлгож, бэлтгэгдсэн инженерүүдийн тоо нэмэгдэж байна. Өмнө нь би өөрөө байшингийнхаа бүх ажлыг хийдэг байсан. Тиймээс цаашид орон нутагт төслөө хэрэгжүүлнэ. 

-Хэрхэн дулаан алдагдалгүй, эрчим хүчний хэмнэлттэй орон сууц барих талаар иргэдэд зөвлөгөө өгдөг үү? Хүмүүст байшингийн зургаа үнэгүй өгнө гэж байсан нь хэзээнээс хэрэгжих вэ?

-Дулааны алдагдал багатай байшин барих аргыг зааж өгнө гэхээр технологио задлах болоод байна. Тиймээс бичиг баримт бэлэн болохоор манай компанийн хяналтад хүмүүс өөрсдөө байшингаа барьдаг шийдэл рүү орох боломжтой болно.

Одоогийн гэр хорооллын эмх цэгцгүй, бохир, цэвэр усны шугам, зам харгуй нь шийдэгдээгүй байтал манай технологийн байшин олноор баригдчихвал гэр хорооллын газрыг дахин шинэчлэн төлөвлөх гэтэл газар дээрээ байшингийн үнэ нэмэгдээд өндөр өртөгтэй болно. Тэгэхээр үүнийг төр ч бай хувийн компани ч бай худалдаж авч төсөл хэрэгжүүлж чадахгүйд хүрнэ. 

ЭХ СУРВАЛЖ: IKON.MN